Përfaqësues serbë të rangut të lartë kanë bërë vizita të shpeshta në Rusi në fund të vitit.
Mes krizës së thelluar energjetike në Eropë, të ftuarit ballkanikë po reklamojnë Kremlinin për bujarinë e tij në çështjen e gazit dhe duke llogaritur në kontrata të reja fitimprurëse. Moska akuzohet shpesh për përdorimin e gazit si armë në politikën e jashtme, por me Serbinë dhe Republikën Srpska (në Bosnje dhe Hercegovinë), gazi përdoret më shumë si karrotë sesa shkop, me të cilin Kremlini inkurajon miqtë e tij ballkanikë, duke përfshirë pengimin e NATO-s dhe spiunimin e aktivistëve rusë. Së fundi zbritja e fundit e çmimit të gazit për Serbinë ka qenë një nxitje e rëndësishme për rizgjedhjen e presidentit besnik të Kremlinit, Vuçiq, shkruan “The Insider”.
Serbia është një nga vendet e pakta jashtë ish-BRSS që i dorëzoi çmimin prestigjioz shtetëror CEO të Gazprom, Alexei Miller. Për më tepër, kjo ndodhi një vit pasi ai u përfshi në “listën e Kremlinit” të sanksioneve amerikane në mesin e 17 zyrtarëve dhe shtatë biznesmenëve të afërt me presidentin Vladimir Putin. Urdhri i Flamurit Serb është një çmim për kontribut të jashtëzakonshëm në zhvillimin dhe forcimin e bashkëpunimit paqësor dhe marrëdhënieve miqësore, i dhënë nga kreu i shtetit dhe në rastin e Millerit është mjaft i justifikuar.
Për shumë vite tani, Serbia ka marrë gazin rus me një çmim “të pabesueshëm”, siç thotë presidenti serb Aleksandr Vuçiç, vetëm 270 dollarë. Ndoshta, vetëm Bjellorusia (128,5 dollarë për 1000 metër kub) dhe Kina (171 dollarë për 1000 metër kub) mund të mburret me kushte më të favorshme. Marrëveshja e re afatgjatë për furnizimin me gaz që po përgatitet, duke gjykuar nga premtimet e Kremlinit, do të jetë gjithashtu e favorshme për Beogradin.
Operacioni mediatik i Serbisë “e gjithë shpresa për Putinin”
Në fund të nëntorit, Vuçiç udhëtoi për në Soçi për t’i kërkuar personalisht Putinit një zbritje të mirë. Në të njëjtën kohë, disa javë më parë, autoritetet serbe nisën një fushatë informuese, thelbi i së cilës ishte se çmimet e larta të gazit mund të mbytën ekonominë serbe dhe tani e gjithë shpresa është vetëm tek kreu i Kremlinit. Lideri serb nuk e fshehu shqetësimin e tij për humbjet e pabesueshme që do të kishte ekonomia nëse do t’i duhej të paguante 800 dollarë për mijë metra kub, madje foli edhe për frikën e tij nga takimi me presidentin rus. Thuaj, po të isha unë në vend të tij, nuk do të kisha bërë lëshime kaq të rëndësishme! Si rezultat, Vuçiç u shfaq para bashkëqytetarëve të tij si shpëtimtari i kombit, i cili falë miqësisë së tij me Putinin, kurseu më shumë se 300 milionë euro, domethënë “kostoja e një stadiumi të tërë kombëtar”.
Dramatizimi i çështjes së gazit dhe zbritja “e pabesueshme” e marrë në Soçi në krahasim me çmimin e tregut evropian duhet të kishte forcuar vlerësimin e Vuçiqit në prag të zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare të prillit. Gjatë gjithë këtyre ditëve në Moskë ata panë me qetësi PR-në e tij të gazit. Në fund, vetëpërçmimi i liderit serb dhe të folurit për fuqinë dhe bujarinë e Putinit janë vetëm në dobi të Kremlinit.
Shumë vëzhgues e quajtën marrëveshjen e gazit një dhuratë elektorale për Vuçiqin. Për më tepër, me sa duket, një dhuratë e tillë është mjaft e përballueshme për Kremlinin, veçanërisht pasi Serbia nuk është një konsumator aq i rëndësishëm në shkallë evropiane. Në vitet e fundit, Serbia ka marrë pak më shumë se dy miliardë metra kub në vit. Është vetëm në vendin e katërt në mesin e blerësve të gazit rus në Gadishullin Ballkanik (pas Kroacisë, Greqisë dhe Bullgarisë). Vetë Serbia është në gjendje të plotësojë nevojat e saj për gaz vetëm me 13%, pjesa tjetër e vëllimit blihet ekskluzivisht në Rusi.
Sektori serb i naftës dhe gazit ka qenë në duart pro-ruse për shumë vite. Nga fillimi i vitit 2021, Gazprom filloi dërgesat përmes Rrjedhës Turke. Për këtë duhej të ndërtohej një tubacion shtesë prej 403 km në Serbi. Kjo është bërë nga JV Gaztrans, në të cilën Gazprom zotëron 51%, dhe kompania shtetërore serbe Serbiagaz – 49%. Sipas disa ekspertëve evropianë, ndërtimi i gazsjellësit të ri ka forcuar më tej pozitën monopole të këtyre kompanive në tregun serb për të paktën 20 vitet e ardhshme. Serbiagaz është partneri kryesor i Gazprom në Serbi. Së bashku ata zotërojnë objektin e magazinimit Banatski Dvor (Gazprom ka 51%, Serbiyagaz ka 49%), i cili konsiderohet si një nga objektet më të mëdha të depozitimit të gazit në Evropën Juglindore.
Gaz me aromë të politikës
Për ekspertët është e qartë se përderisa modeli i “partneritetit strategjik” funksionon, serbët mund të llogarisin në një çmim të favorshëm. Gazprom është në gjendje të mbulojë humbjet në kurriz të tregjeve të tjera. Për më tepër, këtë vit bumi i çmimeve të gazit në Evropë doli të ishte një fitim rekord për të: në nëntë muajt e 2021, Gazprom fitoi 1.5 trilion rubla. Një tjetër gjë është se Kremlini nuk ka shumë kuptim të shpërndajë gaz pa përfitime personale politike. Ndërsa në rastin e Beogradit, kjo mund të shihet mjaft qartë.
Serbia është i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor që po zhvillon bashkëpunimin e sigurisë me Moskën. Dhe në këtë kuptim është interesante vizita e një mysafiri tjetër të lartë serb, i cili vizitoi Moskën një javë pas bisedimeve të Vuçiqit në Soçi. Në fillim të dhjetorit, për herë të tretë të këtij viti, Ministri i Brendshëm Aleksandr Vulin, i cili quhet zyrtari më prorus i qeverisë serbe, vizitoi Rusinë. Ai prezantoi librin e tij dhe vazhdoi të falënderonte Moskën për bujarinë e saj në çështjen e gazit, duke argumentuar se Serbia mori çmimin më të ulët në Evropë falë politikës së pavarur të Beogradit.
“Nëse Aleksandër Vuçiq nuk do të bënte një politikë të pavarur dhe nuk do të mbështeste sanksionet kundër Rusisë, të cilat i kërkoheshin, nuk e di se ku po e marrim gazin tani”, – deklaroi ministri serb. Vulin, natyrisht, është i pasinqertë: Serbia, megjithë disa dallime në aktivitetet e qeverive të saj gjatë 20 viteve të fundit, vështirë se do të ishte rënduar me Rusinë dhe, përveç kësaj, ku të blini gaz është e kuptueshme në çdo skenar politik: një alternativë e vërtetë që do të përjashtonte furnizimet nga Gazprom nuk ekzistojnë në rajon.
Aleanca e Shenjtë Kundër Revolucioneve
Vizita e Vulin tërhoqi vëmendjen jo aq shumë nga arsyetimi se “ku të blini gaz”, sa nga një listë mbresëlënëse e bashkëbiseduesve rusë, qartësisht jo nga rangu i tij: Sekretari i Këshillit të Sigurisë Nikolai Patrushev, Ministri i Mbrojtjes Sergei Shoigu, Ministri në detyrë i Emergjencave Alexander Chupriyan, Rosoboronexport CEO Alexander Mikheev dhe CEO i Rostec Sergei Chemezov, të cilët i dhanë një çmim për kontributin e tij në bashkëpunim. Është interesante që Vulin foli me Patrushev katër herë gjatë vitit të kaluar, ata u takuan tre herë në Moskë – në maj, shtator dhe dhjetor, dhe një herë folën në telefon. Si rezultat i këtyre takimeve u raportua për gatishmërinë për të luftuar krimin e organizuar, trafikun e drogës, terrorizmit dhe ndërhyrjet në punët e brendshme.
Ndërkaq shtypi serb, duke iu referuar burimeve të tij, pretendon se ka edhe një fushë tjetër të aktivitetit të përbashkët që nuk reklamohet, pikërisht lufta kundër “revolucioneve me ngjyra”. Detyrat e grupit punues ruso-serb të formuar së fundmi supozohet se përfshijnë parandalimin e demonstratave masive, spiunimin e aktivistëve të opozitës, organizatave joqeveritare dhe gazetarëve të pavarur. Pretendohet se Vulin në maj i ka dorëzuar Patrushevit regjistrimet e bisedave të pjesëmarrësve në seminarin e deputetëve komunalë rusë në Beograd, të organizuar nga politikanët opozitarë Andrei Pivovarov dhe Vladimir Kara-Murza. Disa javë pas transferimit të materialeve të përgjimit, Pivovarov u arrestua nga shërbimet speciale ruse.
Autoritetet ruse dhe serbe nuk konfirmojnë zyrtarisht bashkëpunimin në luftën kundër “revolucioneve me ngjyra”, megjithëse është logjike të supozohet se kjo çështje shqetëson të dy regjimet autoritare, veçanërisht palën ruse. Në të njëjtën kohë, është e vështirë të imagjinohet vizita e opozitarëve serbë në Rusi për të diskutuar planet për rrëzimin e Vuçiqit (në fund të fundit, ka vende gjeografikisht më të afërta dhe më të përshtatshme për këtë). Moska është më e përshtatshme si pikë tranziti për transferimin e vullnetarëve nacionalistë serbë në Donbass. Në të njëjtën kohë, një vend kaq i lirë me një regjim pa viza si Serbia mund të perceptohet nga aktivistët rusë si një platformë për mbajtjen e forumeve të pavarura.
Studimet tregojnë se pikërisht nën Vuçiqin në Serbi u shfaqën dhjetëra organizata pro Kremlinit me financime të pakuptueshme, të cilat janë angazhuar në promovimin e një axhende konservatore, shtrembërimin e konceptit të demokracisë dhe demonizimin e Perëndimit. Është në interes të Kremlinit që në Ballkan të mos kryhen aktivitete që mund të perceptohen si opozitare (sidomos pasi Ballkani është një nga drejtimet e emigrimit nga Rusia për baza politike). Dhe duket se ka një mirëkuptim të ndërsjellë për këtë çështje të ndjeshme.
Bonus Dodiku, luftëtarin kundër NATO-s
Një nga këto ditë, një lider tjetër serb, i cili tregon besnikëri ndaj Kremlinit dhe ka marrë një zbritje të mirë në gaz, një anëtar i Presidiumit të Bosnjë-Hercegovinës, Milorad Dodik, vizitoi Rusinë. Në fakt, Dodik është udhëheqësi i vërtetë i njërës nga dy pjesët e këtij vendi – Republika Srpska. Në të njëjtën kohë, ai është aleati kryesor i Kremlinit në luftën kundër projekteve integruese perëndimore në Ballkan. Pas një takimi me Vladimir Putin, për të cilin Kremlini nuk dha asnjë informacion, Dodik u tha gazetarëve se për gjashtë muajt e ardhshëm çmimi i gazit do të mbetet në 290 dollarë për mijë metra kub, domethënë 20 dollarë më i shtrenjtë se fqinji i tij Serbia.
Sipas Dodik, nëse projektet që po negociohen me përfaqësuesit e Gazprom (duke përfshirë ndërtimin e dy termocentraleve) zbatohen, Republika Srpska pothuajse do të katërfishojë konsumin e saj të gazit. Vetë Gazprom nuk komenton negociatat në detaje, duke thënë vetëm se “bëhej fjalë për furnizimin me gaz rus”.
Dodik, i akuzuar nga partnerët e tij perëndimorë për destabilizimin e Ballkanit, thekson në mënyrë demonstrative lidhjet e tij aleate me Rusinë dhe periodikisht i bën thirrje Moskës për mbështetje, duke përfshirë financiare. Udhëheqësi i serbëve të Bosnjës priten shpesh në Kremlin, megjithëse entitetet territoriale të Bosnjë-Hercegovinës nuk janë të pajisura me fuqi të politikës së jashtme. Këtë herë, me sa duket, autoritetet ruse zgjodhën një moment shumë fatkeq për të komunikuar me Dodikun, i cili prej gjashtë muajsh bojkoton autoritetet shtetërore në vendin e tij. Megjithatë, Kremlini nuk është aspak i turpëruar nga kjo. Gjatë gjithë kësaj kohe, autoritetet ruse asnjëherë nuk i kërkuan atij që t’i jepte fund bojkotit.
Për më tepër, vetë Moska kontribuoi në këtë thellim të krizës në Bosnje duke refuzuar të njohë administratorin e ri ndërkombëtar, i cili është autoriteti suprem në interpretimin e marrëveshjes së paqes në atë vend. Sipas Dodik, i cili në mënyrë periodike kërcënon se do të shpallë pavarësinë e Republikës Srpska, Putin është i informuar mirë për situatën në Ballkan dhe për të gjitha skenarët e mundshëm.
Rusia është një nga investitorët kryesorë në ekonominë boshnjake, ndërkohë që është e vështirë të mos vërehet se pothuajse të gjitha investimet bëhen në sektorin energjetik të Republika Srpska. Disa vite më parë u nënshkrua një marrëveshje për ndërtimin e një impianti të lëngëzimit të gazit natyror në Zvornik me një kapacitet prej 60 milionë metra kub në vit. Projekti kryesor mbetet projekti i Zarubezhneft për modernizimin e industrisë së përpunimit të naftës. Në vitin 2007, përmes Neftegazinkor, bleu rafinerinë boshe të naftës Bosanski Brod për 119 milionë euro, si dhe fabrikën e vajit të motorit Modrica dhe rrjetin e stacioneve të benzinës Petrol.
Sa i përket furnizimit me gaz, Rusia gjithashtu ka një pozicion monopol këtu. Për më tepër që, në Bosnje dhe Hercegovinë nuk ka ligj për gazin dhe nuk ka asnjë rregullator shtetëror që mund të kontrollojë çështjen e monopoleve. Që nga prilli, këtu furnizohet me gaz përmes Rrjedhës Turke, ndërsa tranziti kontrollohet nga kompanitë e Republika Srpska, ndërsa shumica e konsumatorëve janë të vendosur në një pjesë tjetër të vendit – Federata e BiH. Kështu, Moska ruan leva të rëndësishme energjetike në një vend që ka qenë në një gjendje ndarjeje de facto që nga fundi i konfliktit në vitet 1990. Një aleancë me populistin Dodik, e mbështetur nga bonuset e energjisë, do të jetë e vlefshme në sytë e Kremlinit për sa kohë që kontribuon në dështimet e Bashkimit Evropian dhe NATO-s, duke ndihmuar Moskën të ruajë ndikimin në këtë pjesë të Ballkanit.
